فاطمه دانشآموز ۱۹ ساله اهل ولایت لغمان با چشمانی اشکبار میگوید: «با کلی امید رفتم امتحان کانکور بدهم، ولی وقتی فرم انتخاب رشته را دیدم، رشته مورعلاقهام را نیافتم».
با فرمان طالبان، آرزوهای فاطمه برای کار در رشته ژورنالیسم حالا دیگر بر باد رفته است. یک سال بعد از ممنوعیت بیشتر دختران از تحصیل، طالبان محدودیتهای فراگیری علیه رشتههای تحصیلی زنان در پوهنتونها وضع میکنند.
فاطمه آرزو داشت روزنامهنگار شود و میخواست در رادیو و تلویزیون کار کند. خودش میگوید که میخواست برای حقوق زنان مبارزه کند. با ممنوعیت مکاتب متوسطه از سوی طالبان در سال گذشته، او نتوانست سال آخر تحصیلش را تمام کند.
طالبان میگویند برای آنکه دخترانِ بزرگتر به مدرسه بروند باید «محیط اسلامی» صحیح ایجاد شود، ولی بیش از یک سال از بازگشتشان به قدرت گذشته و در بیشتر افغانستان خبری از آن نیست، چون آنطور گفته میشود تندروهای طالبان کماکان با این اقدام مخالفند.
البته طالبان قبول کردند دخترانی که سال گذشته در سال آخر مکتب بودند امسال در کانکور پوهنتون شرکت کنند. اما خوشحالی فاطمه دوامی نداشت. چراغ سبز طالبان با محدودیتهایی در رشتههای پوهنتون برای زنان همراه بود، اما نه برای مردان.
مثلا در پوهنتون ننگرهار در ولایت همسایه که فاطمه امید داشت آنجا روزنامهنگاری بخواند، دختران فقط حق انتخاب هفت فاکولته را دارند. زنان اجازه انتخاب رشتههای روزنامهنگاری، زراعت، وترنری، انجنیری و اقتصاد را ندارند.
فاطمه میگوید تمام امیدهایشان حالا بر باد رفته است. او و بقیه دختران دانشآموز اجازه انتخاب رشتههایی مثل پرستاری، مامایی یا ادبیات را دارند، که در فاکولتههای پوهنتون ننگرهار یافت میشود.
این در حالیست که پسران میتوانند هر رشتهای که میخواهند را انتخاب کنند.
فاطمه میگوید «فرم انتخاب رشته از قبل به ما داده نشده بود. وقتی ما که حدود ۱۰ دختر بودیم، فرم را جستجو کردیم و فاکولتههایی را میخواستیم پیدا نکردیم، همگی به گریه افتادیم».
اما حق انتخاب برای دختران، در پوهنتونهای مختلف با هم فرق میکند، و بستگی به آن دارد که کجای کشور باشد. در تمام ولایات زنان اجازه انتخاب رشتههای طبابت و پرستاری را دارند، همینطور تربیت معلم و علوم اسلامی. اما علوم وترنری، انجنیری، اقتصاد و کشاورزی عملا در تمام کشور برای زنان ممنوع است، و رشته روزنامهنگاری فوقالعاده محدود است.
فاطمه و دوستانش راه دشواری را طی کردهاند. از زمان تعطیلی مکاتب، خود را در خانه برای کانکور پوهنتون آماده کردند. فاطمه با دیگر دختران گروههای درسی تشکیل دادند چون در محل زندگی آنها کلاسهای کانکور آزمایشی وجود ندارد.
مسئولان انتظار داشتهاند ۱۰۰ هزار محصل از جمله ۳۰ هزار دختر در امتحانات کانکور امسال شرکت کنند. معمولا دو تا سه ماه طول میکشد تا نتایج کانکور اعلام شود. حالا که طالبان بر سر کارند هیچ کس نمیداند نتایج کانکور کی اعلام خواهد شد.
مطابق مقررات طالبان برای تفکیک جنسیتی، دانشآموزان دختر و پسر جداگانه امتحان دادهاند، مثلا پسران صبح و دختران عصر، یا با نصب پردههایی در سالن امتحان. در برخی ولایات که تعداد داوطلبان زیاد بود، برگزاری آزمون دو یا سه روز طول کشید.
فعالان حقوق بشر میگویند تعداد دانشآموزان دختر داوطلب تحصیل در پوهنتون در سالهای آینده بهشدت کاهش خواهد یافت مگر آنکه مکاتب متوسطه برای دختران صنف ۶ تا ۱۲ بازگشایی شود. در ولایت لغمان پارسال حدود ۱۲۰۰ دختر امتحان دادند در حالی که امسال این تعداد به تنها ۱۸۲ دختر کاهش یافت.
اما مقامات طالبان این محدودیتها را کماهمیت جلوه میدهند. عبدالقدیر خاموش رئیس اداره ملی امتحانات کانکور وزارت تحصیلات عالی میگوید به استثنای فقط سه یا چهار رشته دختران میتوانند در بقیه رشتههای دلخواهشان شرکت کنند. او میگوید باید صنفهای دختران را جدا کنیم. در برخی مناطق تعداد داوطلبان دختر کم است، برای همین به آنها اجازه انتخاب برخی رشتهها را نمیدهند. ولی مقامات طالبان ظرفیت جذب محصلین را اعلام نمیکنند.
بخش آموزش افغانستان بعد از بازگشت طالبان ضربه بدی خورده است و بسیاری از آکادمیکهای تعلیمدیده بعد از خروج آمریکا کشور را ترک کردند. اقتصاد کشور بسیار به کمک خارجی وابسته بود و سازمانهای کمکرسانی از بخش آموزش افغانستان تا حد زیادی خارج شدهاند چون طالبان امکان تحصیل مکاتب متوسطه را نمیدهند. بسیاری از کارکنان آموزشی هم ماههاست که مزد نگرفتهاند.
از طرفی ممنوعیتهای طالبان علیه دختران در تمام کشور یکسان نیست. در پوهنتون کابل دختران هنوز در برخی کورسهای فاکولته ژورنالیسم حضور دارند. اما فاطمه نمیتواند در پوهنتونهایی دور از پایتختْ مقررات طالبان را دور بزند. طالبان عملا کشور را به مناطقی تقسیم کردهاند که خارج از آنها دختران نمیتوانند تحصیل کنند.
فاطمه میگوید «من فقط میتوانم چیزی را یاد بگیرم که آنها میخواهند. حق انتخاب ندارم». ولی او نمیتواند رویایش را رها کند و امیدوار است دولت پالیسی خود را تغییر دهد. اما اگر این اتفاق نیفتاد، او و دختران مثل او اگر بخواهند به پوهنتون بروند چارهای جز تحصیل در رشتههای مجاز از سوی طالبان ندارند.
دهها هزار دختر نوجوان که در حال حاضر از تحصیلات متوسطه محرومند، در آینده حتی شاید این مقدار انتخاب را هم نداشته باشند.
